Rodop Ve Batı Trakya Devlet-i Muvakkatesi- Timras Pomak Devleti
Balkanlarda,Batı Trakya ve Rodoplarda Pomak direniş hareketlerinin başlangıcı 3 Mart 1878tarihinde Ayastefenos anlaşmasının imzalanmasını müteakip 14 Nisan 1878 tarihinde kurulan “Çirmen Milli Mukavemet Teşkilatı” olmuştur bu teşkilatın kurucuları:
· Timirski Ahmet Aga
· Hidayet paşa (Kendisi1854 Kırım savaşı ile gelen ve Rodoplara yerleşen bir İrlanda’lıdır) Hacı İsmail Efendi (kendisi 14 Mart 1886’ya kadar Rodop ve çevresindeki komitacılık faaliyetlerininyöneticisidir) Kara Yusuf Çavuş
Yönetimde görev alanlar:Çirmenli Ahmet Efendi - Hasköylü Halil Efendi - Dimetokalı Şakir Efendi - Hacı Halil Efendi - Kırcaali’li AbdullahEfendi - Hacı Mümin Efendi - Hacı Ragıp Efendi - Ali Ağa
Yönetim vekarar meclisi: 4 kişi
Temsilcilermeclisi: 30 kişi
Nüfus: 4milyon
Pomak Direniş OrdusuGönüllüpiyade: 135.000 - Gönüllüsüvari: 86.000 - Mahallizabıta kuvveti: 15.000
Kontrol ettiği şehir, kasaba ve köyler: Aydos, Emineburnu, Karınabat,İslimye, Kozan, Kızanlık, Şıpka, İhtiman, Tatarpazarcığı, Lofça, Servi, Plevne,Tırnova
Geçmişte Sultanyeri kazası içinde yer alan Karatarla köyü, günümüzde Kırcaali ile Stanimaka, yani Asenovgrad arasında Rodop dağlarının eteğinde bulanmaktadır.
Bulgarca adı Çerna Niva olan köyde kurulan Hükümet-i Muvakkate’nin 4 kişiden oluşan bir kurucular heyeti bulunmaktadır. Daha çok Ahmet Aga Timirski ile özdeşleşen bu hükümetin diğer kurucuları Hacı İsmail Efendi, Kara Yusuf Çavuşile İngiliz asıllı Hidayet Paşa yani Mr. Sinclair’dir. Hükümetin ayrıca 30kişiden oluşan bir Temsilciler Meclisi bulunmaktadır.
Hükümet-i Muvakkate, Pomak Timras Devleti demokratik anlayışla yönetilen bir siyasal oluşumdur. Dünyadaki ilk Demokratik halk Cumhuriyetidir.. O kadar ki, alınan kararlara zaman zaman köymuhtarları da katılmıştır. Çoğunluğunu Pomakların oluşturduğu yaklaşık 4 milyon insanın yaşadığı bir coğrafyada kurulan Hükümet-i Muvakkate, varlığını sürdürdüğü 8 yıl boyunca egemenliği altındaki bölgeyi önce Ruslara, daha sonra da Bulgarlara karşı başarıyla savunmuştur.
Pomaklar 3 Mart 1878’de imzalananAyastefanos Antlaşması’nın hükümlerinden rahatsızdırlar. Bunu antlaşmanın imzalanmasının hemen ertesi günü, 4 Mayıs 1878’de yaptıkları protestolarlaortaya koyarlar. Antlaşmayı kabul etmeyeceklerini bildirirler ve Pomaklar ayaklanırlar.
Rodoplar’da 4 Mart 1878’de ortaya çıkan Pomak direnişinden Rusya rahatsızdır.Çünkü bu bölgede ortaya çıkan direniş, Ege deniziyle olan bağlantının kesilmesi, dolayısıyla sıcak denizlere çıkma hayalinin son bulması ve büyük güçlerin antlaşmayı değiştirmek için aradıkları fırsatı bulmaları demektir.
Rus kuvvetleri ve komitacılar ayaklanmayı bastırmak için harekete geçer. Hertürlü şiddeti kullanan bu kuvvetler, ayrıca ihtilalcilerden silahlarını da teslim etmelerini isterler. Silahların tesliminin 93 Harbi’nde yaşanan örneklerde de olduğu üzere ölüme açık davet demek olduğunu bilen Pomakların yanıtı kesindir: Ya istiklal, ya ölüm…
Rus ordusu ve Bulgar komitacılar, bir taraftan Pomak direnişçilerden silahlarını teslim etmelerini isterlerken, diğer taraftan da saldırılarını sürdürmekten geri durmazlar. Özellikle Filibe yani Plovdiv ve Hasköy yani Haskovo civarında önemli askeri harekatlar gerçekleştirirler. Bu bölgenin antlaşma gereğince kendilerine bırakıldığını ileri sürerek Pomak Direniş ordusundan, silahlarını teslimetmelerini ve direnişten vazgeçmelerini isterler. Fakat Rus güçlerinin ve Bulgar komitacıların beklentileri boşa çıkar. Rus birlikleri tarafından işgal edilme tehlikesi yaşayan Hasköy’deki 21 Pomak , köyünün ahalisi silahlanarak dağlara çekilir. Köylerinin işgal ve yağma edilmesi üzerine de 500 silahlı kişi ,Çakınalı Hüseyin Ağa önderliğinde işgal güçlerine karşı direnişe geçer. Rusya ise huzursuzdur. Bu nedenle de hemen harekete geçer. Fakat bu kez doğrudan devreye girmek yerine dolaylı yolu seçer.Pomak Direniş ordusu ile doğrudan görüşmek yerine Babı Ali’den yardım ister. Sultan Abdülhamit’ten, ihtilalcilerin silahlarını bırakmaları ve teslim olmalarıkonusunda devreye girmesini ister. Fakat bu, boşuna çabadır. Çünkü, padişahtarafından gönderilen heyetin Rusların talebiyle oluşturulduğunu bilen Pomak Direniş ordusu yapılan hiçbir teklifi kabul etmezler.
Pomak direniş ordusu ile Ruskuvvetleri arasındaki ilk silahlı çatışma, 14 Nisan 1878’de meydana gelir. Antlaşmanın imzalanmasından 40 gün sonra Çirmen’in üzerindeki Selbüklümmevkiinde yaşanan bu çatışmada Rus birlikleri püskürtülür. İhtilalciler ile Rus orduları arasındaki en kanlı çarpışmalar Sultanyeri kazasında, günümüzde Kırcaali ve çevresine karşılık gelen bir bölgede yaşanır. Rus ordusu,ihtilalcilere karşı koyabilmek için buradaki kuvvetlerini takviye etme yoluna gider. Bunun için de Edirne ve Filibe’den yeni birlikleri ve dağ toplarını bölgeye gönderir.
Takviye güçlerin gönderildiği alan sadece Rodoplar’la sınırlı değildir. Aynışekilde günümüzde Hasköy’ün yani Haskova’nın sınırları içinde yer alan Ortaköy’ün ( İvaylovgrad ) yakınında yerleşik bulunan Demirler Cemaati’nin saldırılarına karşı buraya da takviye birlikler gönderilir. Fakat tüm bunlar boşuna çabadır.
Evet! Yapılan tüm uğraşlar boşuna çabadan başka bir şey değildir. Çünkü yapılan takviyelere, gerçekleştirilen tüm saldırılara rağmen Pomak Direnişi küçülmek bir yana her geçen gün büyür. O kadar ki, Pomak direnişinin kapsadığı alan, Haziran 1878’in sonlarına doğru, güneyde ve güneydoğuda Gümülcine, Dimetoka ve Mustafa Paşa; kuzeyde Selvi, Lofça, Tırnova, Plevne; kuzeydoğuda Edirne ile Karadeniz arasına; batıda ise Paşmaklıda’dan (Smolyan) Samakov ve Cuma-i Bala’ya (Blagoevgrad) kadar tüm Rodop dağları boyunca yayılır. Kısaca Emine Burnundan Cuma-i Bala’ya kadar heryer ihtilal hareketinin faaliyet alanı içindedir.
Bu kadar geniş bir alana yayılan Pomak direniş hareketinin Emine Burnu’ndan Şıpka Geçidi’nekadar uzanan Doğu Balkanlar’daki kumandanı Yusuf Çavuş’tur. Mestanlı ve Kırcaali’de, kısaca tüm Rodoplar’da; Gabrovo ve Köprülü de dahil olmak üzere Rus ve Bulgar komitacılara karşı savunmayı organize eden kişi Hacı İsmail’dir. Dimetoka’dan Nevrekop’a kadar uzanan saha ise İngiliz asıllı Hidayet Paşa’nın kontrolü altındadır.
Pomak Direniş hareketi, mücadelenin en kritik döneminde önemli bir sorun yaşar. Hidayet Paşa ve Kara Yusuf arasında ortaya çıkan bir anlaşmazlık sonucu ikiye ayrılır. Fakat Pomak direniş ordusu , kritik bir dönemde ortaya çıkan bu olumsuzluğu çok kısa bir sürede çözerler. Ortak düşmana karşı güçlerini yeniden birleştirirler.
Pomak direniş ordusunun sayısı Ocak ayındaki yenilgiden sonra Süleyman Paşa’nın geriye kalan askerlerinin de katılmasıyla iyice artmıştır. İngiliz belgelerine göre silahaltında 35 binden fazla asker vardır. Fakat malzeme eksikliği nedeniyle silah altına alınamayan yine bir o kadar pomak bulunmaktadır.
Pomak direnişçilerin en büyük sorunu silah ve cephane eksikliğidir. Özellikle güçlü Rus ordusu ve Bulgar komitacılarla kanlı çarpışmaların yaşandığı bir dönemde böyle bir eksiklik çokbüyük ve önemli bir sorundur. Yapılması gereken acilen bu açığın kapatılması, ihtiyacın giderilmesidir.
Hükümet-i Muvakkate yönetimi sorunun çözümü için Babı Ali’ye başvurur. SultanAbdülhamit’ten silah ve cephane yardımı talebinde bulunur. Fakat boşuna. Çünkü Rusya’dan çekinen Padişah, Pomakların bu isteklerine karşılıkhiçbir yardımda bulunamaz.
Pomak direnişinin sürdüğü bir dönemde sorunu görüşmeler yoluyla çözme konusunda da girişimde bulunurlar. Önce Rus orduları komutanı Grandük Nikola’ya başvururlar ve kendisinden zulümlere son verilmesini isterler.Talepler dikkate alınmaz. Dahası geri gönderilen elçiler, Bulgar komitacılar tarafından katledilir. Fakat Pomak Direniş ordusu sorunu çözme ve konuyu uluslararası kamuoyuna taşıma konusunda kararlıdırlar. Bunun için 16 Mayıs 1878’de harekete geçerler. Pomak Timras Devleti imzalı bir bildiriyi 1856 Paris Antlaşması’nın tarafı olan ülkelerin İstanbul’daki temsilciliklerine gönderirler.
Pomak direniş Hükümeti , köy meclis üyelerinin de imzalarını taşıyan muhtırada, Rus ordusunun ve Bulgar komitacıların yaptıkları zulmü ortaya koyarlar. bunun için gerekirse kanlarının son damlasına kadar savaşacaklarını üstünü vurgulayarak belirtirler: “Ayastefanos Antlaşması’nı şiddetle protesto ederiz. Pomakların idare ettikleri yerlerle, Ruslar ve Bulgarlar tarafında idare olunan yerler arasındaki büyük farkı görmek üzere kimi isterseniz gönderiniz. Meriç’in güney-batı tarafındaki topraklardan, yeni Bulgaristan’a bir karış yer vermemenizi istirham ederiz. Çünkü idaremiz altındabulunan 4 milyon ahali , işitilmemiş cinayetlerle ismini kirletmiş olan ve herzaman düşmanımız bulunan bir hükümete boyun eğmektense yok olmayı tercih eder.
1886 Antlaşması’nda Osmanlı Devletinin tek kazancı olur. Rodoplar’daki Pomakların verdikleri mücadeleyle bir miktar toprak elde eder.
Pomaklar hüznü ve mutluluğu bir arada yaşarlar. Mutludurlar, çünkü amaçlarına ulaşmışlar, Hüzünlüdürler, çünkü 8 yıldır binbir özveri ve zorlukla büyütüp ayakta tuttukları çocukları, yani Hükümet-i Muvakkate Pomak Direniş hükümeti yok olmuştur. Gerçekleşen umutlar ve biten bir hayal, yani artık. Pomak Timras devleti bir hayaldir ..
Tevfik Bıyıklıoğlu’na göre 8 yıl süreyle verilen mücadelenin başarısızlıklasonuçlanmasının en büyük nedeni hareketin herkesi peşinden sürükleyecek birliderinin olmayışıdır. Bir başka görüşe göre Padişahın direnişe destek vermemesi yenilginin asıl nedenidir. Belki de bunların hepsi birden bu sonucu doğurmuştur.
Derleyen : Atilla DOGAN
Bizi Facede sosyal Medyada Takip edin.Pomaklar hakkinda her seyden an itibari ile Haberiniz olsun .. Pomakbülteni Haber Portalı.