Başbakan, Dışişleri ve Dinişleri Bakanı Sayın Nikola Muşanov’a Rapor.
Sayın Başbakan Tarafınızdan görevlendirilen komisyonda yer alan kişiler şunlardır:
Başkan: G. Radev, Elçi, Dışişleri ve Din işleri Genel Sekreteridir;
Üyeler: T. Pavlov, Elçi, Dışişleri Bakanlığı Siyasî Şube müdürü; N. Panitsa, Dışişleri ve Milî Sağlık Bakanlığı Genel Sekrateri; F. Malanov, Milli Eğitim Bakanlığı Genel Sekreteridir P. Todorov, Emniyet Müdürü Yarbay M. Filipov, Hudud Muhafızları Müdürü, sonraları yerine Genelkurmay'dan Yarbay Marinov geçmiştir.T. Hristov, Basın Müdürü; D. Gruev, Dışişleri Bakanlığı Dinişleri Şubesinin müdürü; Sekreter: D. A. Naumov, Dışişleri Bakanlığı birinci sekreteridir.
Bu komisyon Bulgaristan’da ki yabancı propagandayı bütün boyutlarıyla incelemek ve etkisini kırmak için müşterek bir planın yapılmasıyla görevlidir. Komisyon, 32. oturumunda sunulan tüm bilgileri inceledikten sonra savaştan beri, Romanya tarafından olduğu gibi, Türkiye tarafından da devletin ve milletin çıkarlarına ters düşen sistematik propaganda yapıldığını tespit etmiştir.
Romen propagandasının faaliyet sahası, haklarını koruyabilen ve Romanya tarafından dışişleri politikasının hedeflerinde kullanılabilecek şuurlu Romen azınlığın teşkilatlandırılma sına yönelik bir hareketin belirdiği yer Vidin bölgesidir. Bu propaganda sayesinde, savaş öncesi Romen köylerinin sayısı 12 iken, savaş sonrası bu sayı 23’e çıkmıştır. Çok sayıda ajan tarafından gerçekleştirilen ve Türkiye’den teşvik ve maddî destek alan Kemalist propagan dasının amacı Bulgar devleti ile uyrukları olan Türkler arasında var olan manevî bağları kopartmak, onlara yeni Türkiye’nin fikirlerini benimsetmek ve Türkiye çıkarları ile buradan alınan talimatlar doğrultusunda ülkemizin sosyal-politik hayatı üzerinde baskı yöntemini kullanacak bir Türk millî siyasî partisi etrafında sayıları 700.000 kişi civarın da olan Türk ve Pomak nüfusunu örgütlemektir.
Devletin planlı ve uzlaştırıcı bir karşı politikasının olmaması ve politik hayatımızın temel unsuru olan partizanlığı, becerikli bir şekilde kullanmaları sayesinde, sözkonusu propagan distler amaçlarını gerçekleştirmek için müsait faaliyet sahası bulmuşlardır. Özellikle Pomak nüfusu, son derece güç hayat koşulları ve geçim sıkıntısı tüm dairelerde ki kötü ve uygunsuz yönetim ve yabancı propagandalar dolayısıyla tamamen Bulgar devletinden uzaklaştırmıştır.
Bu nedenle, bunlar, Türkiye ile Yunanistan’a göç etmeye hazırdır.Yabancı propagandaların zararlı etkilerini ortadan kaldırmak için ve ülkemiz için hayatî önem arz eden Pomak nüfusun ülkemizde kalmasını ve yavaş yavaş devlete bağlılığını sağlayacak koşulların yaratılması doğrultusunda komisyon oybirliğiyle şu önlemlerin alınmasının gerekliliğini tespit etmiştir.
İdarî yönden önlemler.
1- Tüm yöneticilere, çarlığın iç kısımlarına yerleşmek isteyenlere Pomaklar da dahil - kesinlikle - pasoport verilmemesi talimatına kati surette riayet etmelerine tekrar emir verilsin.
2- Sınır bölgesindeki bazı mevkiler desteklenerek, Pomakların gayr-ı meşru yollarla göç etme teşebbüslerinin sonuçsuz bırakılması için tüm önlemlerin alınması doğrultusunda, askerî sınır bölgesi yetkililerine talimatlar verilsin.
3- Rodop bölgesinde tüm devlet ve belediye personeli arasına aşamalı olarak hedeflere uygun, ahlâklı, yetiştirilmiş ve milli duygulara sahip kişiler yerleştirilsin.
4- Bu bölgedeki muhtar ve sekreter - tahsildarlar - merkezî hükümet tarafından tayin edilsin, şahısların seçiminde uygun yerli kişiler hariç tutulmasın.
5- Daha merkezi meskun mevkilerde polis karakolları tesis edilsin.
6- Nevrekop, Dospat, Dövlen, Paşmaklı hattının güney bölgesinde bulunan bazı merkezî köylerde sağlık ocakları açılsın.
5.000 km2 alana yayılan bu bölgede hiçbir sağlık organı olmadığı ve halkın her türlü tıbbî yardımdan yoksun olduğu tespit edilmiştir.
7- Bu bölgede telefon haberleşmesi geliştirilsin, telefon sisteminin kurulmasında yerli halkın ücretli iş gücüne başvurulsun.
8- Pomakların göç etmeleri yolunda ajitasyon üreten, onların kaçışını kolaylaştıran ve aracılık eden bütün şahıslar araştırılsın ve ülkenin iç kısımlarına sürülsün.
9- Hiç kimse tarafından rahatsız edilmeyecekleri, doğup büyüdükleri yerlere dönmelerini ikna etmek amacıyla, aileleri burada kalıp, kendileri sınır dışına kaçan Pomaklarla bağlantı kurulsun.
10- Halkın durumunu kötüleştiren ve böylece göç etmesine sebep olan ülkedeki bazı teşkilatların her türlü gayr-ı meşru faaliyetleri yasaklansın ve sürekli takip edilsin.
11- Ortaköy, Kuşu Kavaş, Mestanlı, Darıdere, Paşmaklı, Dövlen, Peştera, Nevrekop ilinden 18 yaşını bitiren erkekler tescil edilsin ve özel hüviyet cüzdanları verilsin.
Hariçten gelen kişilerin bu illerde dolaşması, yalnız sancak yöneticisinin şahsî izniyle olmalıdır.
Geçici veya daimî izinler, ilgili kişiler tarafından verilebilir.
Ancak, sınır bölgesine her gidiş için, sınır bölgesi sorumlusunun veya bölgelerin ilgili müdürlerinin de izinleri istenilsin.
Söz konusu bölgede gerekli izne sahip olmayan her şahıs yakalansın ve daimî ikamet yeri değiştirilerek ülkenin kanunları doğrultusunda takip edilmek üzere polis yetkililerine teslim edilsin.
12- Silah taşıma kanunu tatbik edilerek, halk silahsızlaştırılsın.
13- Paşmaklı’da polis müfettişliği açılsın.
14- Rodop Bölgesi’nde muhafızlık hizmetine yalnız Çarlığın iç kısımlarından olan şahıslar tayin edilsin.
15- Bu bölgede uzun zaman kalabilecek iyi bir memur kadrosu elde edebilmek için, maaşının % 30’undan daha az olmayan miktarda ek bir ücret ile maddî durumları iyileştirilmelidir.
En basit hayat koşullarının olmadığı yerlerde, ev ve yiyecek temini için tüm kolaylıklar gösterilsin.
16- Çarlığın iç kısımlarında devlet memuriyetine genç, aydın ve ümit veren Pomaklar tayin edilsin.
17- Şimdiye kadar izlenen politikanın değiştiğinin ilk maddi belirtilerini göstermek için ve hükümet ile kanunların himayesi altında tutulduklarını hissedebilmeleri için çeşitli daireler de tüm organların Pomaklara karşı teveccüh ile davranmaları aksi davranışta bulunanlara ağır cezalar verileceği hakkında talimat verilsin
Askerî yönden önlemler.
1- Rodop bölgesinde düzen ve asayişi korumak üzere yeni bir askerî jandarma taburu kurulsun.
2- Askere gidecek olan genç Pomaklara iş yükümlülüğü verilmesin,tercihen orduya alınsın.
Askerlik süresi 10 aya indirilerek,orduya girenlerin hizmeti hafifletilsin.İç hizmete alınan Pomaklar askerlik vergisi vermekten muaf tutulsunlar.
3- Acemi askerler, Çarlığın iç kısımlarındaki garnizonlara hizmete gönderilsin.
Dinî yönden önlemler.
1- Rodop bölgesindeki Türk ya da aşırı milliyetçi olan Pomak müftü, imam, hoca ve şeriat sekreterleri tedricen ruhâni Pomaklar ile değiştirilsinler.
2- Bu amaca yönelik, her sene iyi ailelerden 5-10 Pomak çocuğu Şumnu’daki Müslüman dinî okuluna ( Nüvvab Medresesi ), Bulgar tarihi,coğrafyası, edebiyatı dersleri konulsun.
Bu derslerin okutulması, iyi yetiştirilen öğretmenler kadrosuna verilsin.
3- Dinî metinlerin halk tarafından anlaşılması açısından, Kur’an öğretimi Pomak hocalarca, Bulgar dilinde yapılsın Kur’an’ın Bulgarca olarak yayınlanması Başmüftünün rızasıyla yapılmalıdır ki, bu önlem halk tarafından benimsensin.
4- Rodop bölgesinde var olan müftülüklerin merkezleri, Türk nüfusun değil, Pomak nüfusun meskun olduğu merkezlerle değiştirilsin.
5- Pomak bölgesinde bulunan şeriat mahkemelerinin resmî dili, halkın konuştuğu dil, yani Bulgar dili olmalıdır.
Şimdiye kadar mahkeme karar ve yazıları Türk dilinde çıkmıştır ki, halk tarafından anlaşılamıyordu.
6- Pomak şeriat mahkemelerinin sekreter - veznedar hizmetine iyi yetiştirilmiş ve sağlam millî duygulara sahip Bulgarlar tayin edilsin.
7- Hristiyanlığı kabul ettirmek düşüncesi olmaksızın, Pomakların dinî duygularına tamamen hürmet edilsin.
Bulgar hükümetinin güya Pomaklara Hristiyanlığı kabul ettirmek iddiası altında göç etme propagandası, mutaassıp Pomaklar tarafından yürütülmektedir.
8- Pomak halkının, sosyo - ekonomik durumuna göre, dünyaya bakış açısı itibarıyle iki kategoriye ayrıldığı tespit edilmiştir.
Birinci kategori, ruhanîlerin ve zenginlerin sınıfı olup, mutaassıptırlar ve kendilerini Osmanlı sayarlar.
Türkiye ile düzenli bağlantılarını kuruyorlar ve Bulgar devletinin Pomakları zorla vaftiz ettireceği yönünde dedikodular yaymaktadırlar.
İkinci kategori Pomak nüfusunun büyük bir bölümünü içine alan, fakir ve genç nesildir.
Onlar doğup büyüdükleri yerlere bağlıdırlar ve Bulgar soyunu gizlemiyorlar.
Bu durumda, Kemalizmin araçları olan mutaassıp hoca ve ileri gelen Pomakların, zararlı tesirlerini ortadan kaldırmak üzere göç etmelerinin uygun olup olmadığı meselesinin incelenmesi ile yerel merkezî organların vazifelendirilmesi yerinde olur. Tabi ki bu göç, belirli yerlerde kitleleri sürüklemeyecekse.
Eğitim - Öğretim Açısından Önlemler.
1- Milî Eğitim Bakanlığı tarafından Bulgar - Müslüman köylerinde, devletçe masrafları karşılanacak halk okulları açılsın.
Halkın itikadları dolayısıyla, kızların bu okullarda öğrenim görmeleri, özel kız okullarının açılışına kadar ihtiyarî olsun.
2- Bu okulların öğretmen personeli, yerine getirecekleri misyona iyi hazırlanmış, sağlam milli duyguya sahip, parti amacına hizmet etmeyen öğretmenlerden meydana getirilsin.
3- Bu kategori içerisindeki öğretmenlerin maaşına, en az % 30 kadar zam yapılsın.
Ayrıca ücretsiz kalabilecekleri ev sağlansın, daha uzak yerlerde ise yiyecek tedarik edilsin.
4- Paşmaklı ve Kırcaali’de olmak üzere, özel bir görevle iki sancak okul müfettişliği açılsın.
5- Okul binalarında öğretmen personelin kalabileceği dairelerin inşasına başlansın.
6- Öğretmenlerden halk ile sıkı bağlantılar kurmaları, halkı yönlendirmeleri ve okul dışı kültürel - eğitim faaliyetlerinde bulunmaları istensin.
7- Bulgar geleneklerini ve Bulgar dilini en temiz şekilde muhafaza etmeleri dolayısıyla Bulgar kültürü ve devlete büyük hizmet veren Pomak halkına bunları açıklamak amacıyla konuşmalar yapılsın, seyyar sinematografi ve uygun törenler yapılarak Rodop bölgesinde Bulgar millî şuurunun uyanmasında büyük katkı sağlayacak ve de millî onur duygusunun ortaya çıkması sağlanacaktır.
8- Güvenilir ve iyi öğrenci olarak ayırt edilen Pomaklara, daha sonra bu bölgede faaliyetimizin misyonerleri olarak kullanılmak üzere, ortaokul ile üniversitelerde öğrenim görmeleri için burs tahsis edilsin.
9- Propagandamızın amaçlarına yönelik olarak, Bulgar kökenli olduğunun farkına varan tüm genç ve aydın Pomaklar araştırılsın ve hizmete özendirilsin.
10- Pomak gençlerin olduğu okullara millî tandanslı çocuk edebiyat kitapları ücretsiz olarak dağıtılsın.
Ekonomik yönden önlemler.
1- Mülkiyet hakkı rejimi ile ilgili çeşitli dairelerdeki kanun ve talimatnamelerin çokluğu nedeni ile meydana gelen karışıklığı ortadan kaldırarak, Rodop bölgesindeki mülkiyet sorununun çözümünün yanı sıra, ormanların idaresi ve kullanım biçimlerine de çözümler getirecek yetkili kişilerden oluşan özel bir komisyon görevlendirilsin.
Bu sorunların çözümü sırasında kooperatif temeline dayanılarak, yerli halkın ormanları kullanmasında tüm kolaylıklar gösterisin.
Özellikle orman kooperatifi olan “Şabanitsa” sorununun çözümü için acele edilsin.
2- Orman muhafızlarının askerleştirilmesi:1921’de yürürlüğe giren bu önlem harika sonuçlar vermiştir.
Ormanların daha iyi muhafaza edilmesi sağlanıyor ve kullanılmasında kayırmalar ortadan kaldırılıyor.
3- Vakıf arazileri kullanılarak, büyük bir kısmı az topraklı ve 1 - 2 dekar miktarı toprağa sahip olan halk, topraklandırılsın.
Bu şekilde büyük suistimaller ve şantajların yapıldığı vakıf arazilerini kiraya verme sistemine son verilecektir.
4- Yeni bitkilerin ekilmesine ilişkin olanakları araştıracak ve halka gerekli bilgileri verecek ziraat mühendisleri gönderilerek, halka yeni geçim kaynakları sağlansın.
5- Bu uzak bölgede son derece önemli olan yolların yapımında görevlendirilen yoksul Pomakların geçimleriyle yoksul diğer Pomak halkının geçinmeleri sağlansın.
6- Ormanlar sorununun halledilmesine kadar, belediyeye ait ormanları olmayan köylere devlet ormanlarından indirimli ya da bedava seçebilecekleri alanlar gösterilsin.
7- Halka, kuru yatık ağaçların bedava toplanmasına izin verilsin.
Onlara oldukça düşük fiyatlar ile inşaat ve odun malzemeleri tahsis edilsin.
8- Bu bölgenin halkından demiryolları vergisi alınmasın.
9- Sınır koruması hizmetinde olmaları dolayısıyla, sınır bölgesindeki halk, geçici olarak tüm vergilerden muaf tutulsun.
10- Otlak vergileri oranı düşürülsün, bazıları ise tamamen ortadan kaldırılsın.
Temel geçim kaynağı hayvancılık olan Pomak halkı, otlak için 3 tür vergi ödemektedir:
a) Devlet vergisi, hayvan başına 8’den 11 levaya kadar;
b) Belediye vergisi, hayvan başı 5 leva, belediyenin otlağını kullanabilir;
c) Hayvan başına 5 leva,orman otlaklarından yararlanabilmek için orman vergisi.
Bir koyun fiyatı 100 levadan düşük olup, senelik vergi 18 levadan 20 levaya kadardır.
Bu vergilerden bazılarının düşürülmesi ya da tamamen ortadan kaldırılmasının gerekliliği, yalnız Pomak halkın yoksulluğu dolayısyla değil, fakat bu bölgede kışın uzun sürmesiyle bu mevsimde hayvanların otlaklardan yararlanması da etkilidir.
11- Yunan toprakları içerisinde kaldıktan sonra epeyce azalmış olan bu bölgenin otlak yerleri artırılarak hayvancılığın gelişmesi sağlansın.
12- Yalnız kır işleri yapmadıkları zamanlarda sınır bölgesi halkı 5 veya 10 günlük iş yükümlülüğüne tabi tutulsun.
13- İş yükümlülüğü halkın daimî ikamet yeri bölgesinde yerine getirilsin ki, bunun faydası halk tarafından yakından hissedilebilsin.
14- Yolların yapımına acilen başlansın. Halk, yaşadığı köylerin bölgesinde yol yükümlülü ğünü yerine getirsin.
15- Sofya Devlet Üniversitesi’nde tıp, veteriner, ziraat,mühendislik fakültelerinde öğrenim görmek üzere, başarılı Pomaklara burslar tahsis edilsin.
Basın Propagandası Rodop bölgesinde bir şehirde yeni haftalık bir gazete çıkarılsın, ya da varolan gazetelerden biri kullanılsın.
Bu gazetenin amacı; kolay anlaşılır ve açık bir yazı dili kullanmak suretiyle Pomaklar arasında millî şuuru uyandırarak onları Bulgar halkının kültür hayatına bağlamak olsun.
Bunun nedeni, Bulgaristan’da son derece açık Kemalist tandanslı 10 kadar Türk gazetesinin çıkması ve bunların Pomak halkı arasına girmesi ve devletimiz ile millî çıkarlarımıza zararlı tesirleridir.
YARARLANILAN KAYNAK
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk Ve Türk-Bulgar İlişkileri (1913-1938)
Yayın No:16 ,ISBN:975-19-2944-X Ankara. (TsDA,F.176,op.6,a.e.2556,L.1-23) Sofya ,23.04.1934